Waterschappen: Goed bestuur = goed assetmanagement

Doen wat je belooft

Ik luisterde laatst naar 1 van mijn favoriete podcasts, Betrouwbare Bronnen, van Jaap Jansen en PG Kroeger. Ze interviewden in aflevering 507 Pieter Duisenberg, de directeur van de Algemene Rekenkamer naar aanleiding van hun rapport over de rijksverantwoording 2024. De titel van het rapport: “Doen wat je belooft”, hetgeen duidelijk refereerde aan het tekort hieraan. Het pleidooi van Pieter Duisenberg klonk voor mij als een pleidooi voor assetmanagement, hoewel deze term geen enkele keer door hem in de mond werd genomen.

Drie onderwerpen wil ik er uitlichten die ik relevant vind voor dit artikel:

1. De 3 W’s
   Het werk van de rekenkamer is om te controleren of publieke middelen doelmatig en doeltreffend worden ingezet (daarnaast ook rechtmatigheid). Deze taak wordt ingevuld door 3 vragen te stellen:
   • • Wat wil je bereiken?
     • Wat ga je daarvoor doen?
     • Wat gaat dat kosten?

   De Rekenkamer constateert dat de rijksoverheid vaak doelen formuleert zonder duidelijke resultaten of meetbare indicatoren. Dit is een directe schending van het assetmanagementprincipe van Line of Sight (doelgerichtheid en performance monitoring). De 3W’s worden binnen een assetmanagement organisatie ingevuld door middel van het SAMP en de onderliggende AMP’s. Impliciet wordt daarbij bovendien ook risico meegenomen.

2. Goed inzicht in je assets (activa)
   De rekenkamer onderstreept het belang van het kennen van je assets omdat dit de basis vormt voor toekomstige verplichtingen. Dus welk onderhoud en welke vervangingen komen er op je af? Binnen het vakgebied van assetmanagement is het kennen van het assetportfolio natuurlijk een eerste vereiste. Inzicht in de levenscyclus van assets (Asset Health) om hiermee de lange termijn operationele kosten en investeringskosten te bepalen is een onderwerp dat bij nagenoeg alle asset-intensieve bedrijven hoog op de agenda staat. Niet in de laatste plaats omdat de digitale transformatie (veel data en rekenkracht beschikbaar) nieuwe mogelijkheden biedt voor meer inzicht.
3. Het budgetrecht
   De regering mag geen geld uitgeven zonder toestemming van het parlement. Dit instrument, het budgetrecht, is een heel krachtig instrument. De rekenkamer pleit voor actiever gebruik van het budgetrecht, betere ramingen en transparantie over risico’s. Dit sluit aan bij het assetmanagementprincipe van Governance en Risicobeheersing. Assetmanagement vereist dat beslissingen over investeringen en uitgaven gebaseerd zijn op realistische ramingen, risicoanalyses en levenscycluskosten.

Hoe vertalen deze bevindingen zich naar de wereld van waterschappen?

Vanaf 2024 is de wet “ versterking decentrale rekenkamers” van kracht voor waterschappen. Dat betekent dat elk waterschap een onafhankelijke rekenkamer moet hebben. Het doel hiervan is om de controlerende rol van het Algemeen Bestuur te versterken. Daarnaast zijn er vanaf 2025 nieuwe verslaggevingsregels van toepassing. De  artikels 4.13 en 4.15 van het Waterschapsbesluit schrijven voor dat in zowel de begroting als de jaarrekening een paragraaf assetmanagement moet zijn opgenomen.

Net als op landelijk niveau blijken Algemene Besturen (AB) het budgetrecht niet actief in te zetten. Vaak stellen AB’s zich “volgend” op. Met de nieuwe wetgeving voor rekenkamers is mijn verwachting dat AB’s zich op termijn pro-actiever gaan opstellen en zich daardoor gaan ontwikkelen. Het besef dat ze de hoogste baas zijn en het budgetrecht kunnen inzetten, kan leiden tot een andere en meer specifieke informatiebehoefte. Zoals een rekenkamer het verwoordt: “Om te weten wat je wilt weten, moet je goed weten wat je wilt”.

Op het ambtelijk / bestuurlijke snijvlak zien we dus dat dit wordt gefaciliteerd door de paragraaf assetmanagement in de begroting en jaarrekening. De eerste paragrafen zijn opgeleverd en bevinden zich nog in een experimentele fase. Mijn verwachting is dat deze paragraaf zich  in eerste instantie aanbod-gedreven, vanuit het vakgebied van assetmanagement zal ontwikkelen. Maar ik verwacht en hoop ook dat met de ontwikkeling van de rekenkamerfunctie en de ondersteuning van het AB, de informatiebehoefte ook steeds beter kan worden gearticuleerd en dat de paragraaf daarmee echt de functie krijgt die het verdient: verantwoording dat publieke middelen rechtmatig, doeltreffend en doelmatig worden ingezet.

Terug naar het Rekenkamer rapport 2024

Leer denken als een Assetmanager

Vertaald naar assetmanagement onderwerpen, schiet de overheid volgens de Rekenkamer nu tekort in:

• Alignment tussen doelen, middelen en uitvoeringscapaciteit.
• Risicogebaseerde besluitvorming (ramingen en plannen zijn vaak wensdenken).
• Transparantie in prestaties (doelen onvoldoende meetbaar, resultaten onduidelijk).
• Verbetercycli (te weinig leren van evaluaties, onvoldoende stoppen met ineffectief beleid).

Of het nu gaat om landelijke thema’s (woningbouw, zorg, defensie) of lokale thema’s van waterschappen geldt wat mij betreft daarom: wie goed wil besturen, moet leren denken als een assetmanager. Alleen dan wordt “doen wat je belooft” meer dan een slogan.

Meer over de watersector: Assetmanagement voor Waterschappen